Amir Emrinin Yerine Getirilmesi

İdare hukukuna ait olan kavramlardan birisi olan emir kavramı hiyerarşik düzen içerisinde ortaya çıkmaktadır. 

Emir Nedir?

Emrin kamu hukuku ilişkisinde doğması gerekmektedir. Aksi halde emrin hukuki açıdan bağlayıcılığı bulunmaz. Bu durumda emri alan kişinin hukuki sorumluluğunu doğurur. Kısaca emri veren ile alan kişiler arasında ast- üst ilişkisinin varlığı zorunlu olmaktadır.

Eğer emrin muhattablları birden fazla ya da süreklilik arz etmesi gereken bir durumdan dolayı verilecekse o zaman genel bir emir söz konusu olmaktadır. Diğer bir yandan tek bir memura verilen emir özel emir olarak adlandırılmaktadır. 

Emrin Unsurları Nelerdir?

Verilen emrin haiz olabilmesi içi emrin meşru olması gerekmektedir. Bir emrin meşru olabilmesi için ise aşağıdaki şartları taşıması gerekir.

• Yetkili bir amir tarafından verilmelidir.
• Asta verilmelidir.
• Emrin görev gereği verilmesi gerekir,
• Emrin yerine getirilmesinin zorunlu olması gerekir,
• Hem şekil hem de içerik bakımından hukuka uygun olması gerekir,

Hukuka Aykırı Emir ve Konusu Suç Teşkil Eden Emir Nedir?

Kanunsuz emir Anayasa’nın 197. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddenin birinci fıkrasında kanunsuz emirlerin özellikleri tanımlanmıştır. Ancak bu emirlerin kanunsuz olması suç olduğu anlamı taşımamaktadır. Buna göre kamu görevinde çalışan herhangi bir ast üstünden emir alırsa ve bu emir yasalar ya da yönetmeliklere aykırı ise o zaman emri yerine getirmez ve durumu ilgili yerlere bildirir. Buna rağmen amir emir konusunda ısrar eder ve emri yazılı olarak yeniler ise bu durumda ast emri yerine getirdiği için sorumlu tutulamaz.

Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise suç teşkil eden kanunsuz emirler tanımlanmıştır. Bu fıkraya göre konusu suç olan emirlerin hiç bir şekilde yerine getirilmemesi gerekir. Eğer ast emri yerine getirir ise o zaman yaptıklarından sorumlu tutulmaktadır.

Kanunda yer alan bu tanımlardan dolayı kanuna ya da hukuka aykırı emir ile suç teşkil eden emir birbirinden farklı olmaktadır. Bu sebeple de üstün hukuka aykırı bir emir üzerinde ısrar etmesi ve bunu yazılı olarak bildirmesi durumunda ast emri yerine getirmek zorundadır. Ancak emrin konusunun suç olması durumunda üst emrini yazılı dahi bildirse astın emri yerine getirmemesi gerekir.

İki kavram arasında bu farkın bulunmasından dolayı da eğer kanuna aykırı bir emrin yerine getirilmesinden dolayı cezai bir sorumluluk oluşur ise o zaman bu sorumluluk amire ait olmaktadır. Diğer bir yandan konusu suç olan bir emir ast tarafından yerine getirilir ise o zaman sorumluluk asta ait olmaktadır. Diğer bir yandan konusu suç teşkil eden emri veren amir de azmettirme suçu işlemiş olarak değerlendirilecektir. 

Hukuka Aykırı Fakat Bağlayıcı Emrin Koşulları

Emrin varlığından bahsedilebilmesi için bazı şartları içermesi gerekmektedir. Bu şartları içermeyen hiçbir emir hukuken var olmayacaktır. Hukuka aykırı olan fakat astlar açısından bağlayıcılığı bulunan emrin koşulları arasında şunlar yer almaktadır.

Kamu Hukukundan Kaynaklanan Hiyerarşik Bir Yapı Olmaldır

Bir bildirim emir olarak sayılabilmesi için öncelikle bir kamu kurumunda üst ve ast ilişkisi olan kişiler arasında gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu ilişki içerisinde astın üstten emir alması gerekmektedir.

Bunun yanında kanunda ilişkinin kamu hizmetlerinde çalışmaktan dolayı kaynaklanması gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında hiyerarşik ilişkisinin kamu hukukundan kaynaklı olması gerekmektedir. 

Bildirim emir olarak tanımlanabilmesi için gerekli olan bir diğe şart ise emrin Türk mercileri tarafından verilmesidir. Diğer bir yandan emrin genel ya da özel olması herhangi bir fark yaratmayacaktır. 

Emrin Yetkili Bir Merci tarafından Verilmesi Gerekir

Emrin şartlarından bir diğeri bildirim emri verme yetkisi bulunan bir mercii tarafından verilme zorunluluğu olmaktadır. Çünkü her üst her emri vermekle yetkili olmamaktadır. Bu sebeple de emri alan kişinin emri veren kişinin böyle bir yetkisinin bulunup bulunmadığı ve hiyerarşik olarak kişinin amiri konumunda olup olmadığını değerlendirmesi gerekmektedir. Bunların yanında yetkisizlik de emri geçersiz kılan hallerden birisi olmaktadır. Örneğin üstün tayinin başka bir yere çıkmasından sonra verdiği emirler yetkisizlik kavramı içerisinde yer almaktadır. Son olarak aynı konu üzerinde birden fazla emir verilmiş ise geçerli olan emir en son verilen emir olacaktır.

Emri Alanın Emri Yerine Getirmesi Görevi gereği Zorunlu Olmalıdır

Emrin geçerli olabilmesi için sadece üstün değil aynı zamanda astın da emir almaya yetkisinin bulunması gerekmektedir. Bu sebeple de emri alan kişinin sadece yetkisi dahilinde değil aynı zamanda görevi gereği yerine getirmesi zorunlu bir emrinde olması gerekmektedir. Bu kaideden dolayı üstün söz konusu olan emri vermeye yetkisi bulunsa dahi emri alan kişinin şartları oluşmaması durumunda emri yerine getirmemesi gerekir. 

Emrin Kanunun Öngördüğü Diğer Şekil Şartlarını Taşıması Gerekir

Emrin meşruluğu söz konusu olduğunda en önemli şart emrin kanunda öngörülen şekil şartlarını taşıması gerekliliğidir. Bu kapsam içerisinde emrin verilme zamanı, yazılı olarak verilip verilmemesi gerekliliği ve zamanı da yer almaktadır. 

Emir Yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Kanun ya da Anayasa Hükümlerine Aykırı Olmalıdır

Verilen emrin geçerli olarak kanunda yer alan emir şartlarını taşımasına rağmen içeriğinin Anayasa, kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ya da yönetmeliklerde yer alan maddeler aykırı olması gerekmektedir. Emrin hukuka aykırılığı söz konusu olduğunda emrin maksat, konu, sebep, şekil ve yetki açısından incelenmesi gerekmektedir. 

Bir emrin yetki ve şekil açısından hukuka aykırı olarak verilmesi durumunda Anayasa’da yer alan prosedürler uygulanmamaktadır. Bunun yerine emri alan kişinin emri hiçbir şekilde yerine getirmemesi gerekir. Diğer durumlarda ise astın emri yerine getirmesi durumunda amir sorumlu olacaktır. 

Konusu Suç Teşkil Eden Emir

Bir emrin suç teşkil etmesi için verilen emrin kanunlarda suç olarak tanımlanmış olması gerekmektedir. Bu sebeple de konusu suç teşkil eden hiçbir emir yerine getirilmemelidir. Çünkü suç teşkil eden emrin yerine getirilmesi durumunda ast yaptığı fiilinden sorumlu olmaktadır. 

Diğer bir yandan hukuka uygun olarak verilen emirler suç oluşturmaz. Örneğin toplumsal bir gösteride amirin göstericilere su sıkılmasını emretmesi ve astın bu emri yerine getirmesi durumunda göstericilerden birinin yaralanması durumunda astın herhangi bir sorumluluğu bulunmayacaktır. 

Sık Sorulan Sorular